Emziren annelerde (Lohusa) mastit

Mastit, genellikle emziren kadınlarda, meme dokusunun iltihaplanması sonucu oluşur. Emziren kadınlarda yaygın olarak görülen bir sağlık sorunudur.  Bu duruma laktasyonel mastit (puerperal) adı verilir. Ufak, bölgesel bir kızarıklıktan meme absesine kadar değişik şekillerde görülür. Ancak mastit sorunu yaşayan kadınların bebeklerini emzirmeye devam etmesi oldukça önemlidir. 

Sıklıkla karşılaşılan Laktasyonel mastit dediğimiz doğum sonu emziren annelerde görülen mastit,  %3-20 oranında görülür. En sıklıkla da doğumdan sonraki ilk 6 hafta içinde  ortaya çıkar. Laktasyon süresince herhangi bir zamanda görülebilse de 3 aydan sonra görülme oranı azalmaya başlar.

Mastit neden olur?

Mastit gelişimindeki temel mekanizmalar; meme içinden sütün yeterince boşalamaması, sütün meme içinde göllenmesi  ve süt içinde bakteri üremesidir.

• Süt kanalında tıkanıklık

Laktasyonel mastit gelişiminin en sık nedeni memede süt birikimidir. Süt vermek deneyimle öğrenilen bir durumdur. Emzirme tekniğinin yetersiz olması, aynı pozisyonda emzirmek, yeni doğan bebeğin emiş gücündeki zayıflık, memedeki sütün yeterince boşaltılamamasına yol açar. Ayrıca nadir de olsa  sütü boşaltan kanalların akışına engel olan dıştan  bası gibi nedenlerle de oluşabilen  bu  süt stazı  bakteriler için besi yeri oluşturmakta  ve mastite zemin hazırlamaktadır.

• Memede bakteriyel enfeksiyon

 Normalde cilt üzerinde çok sayıda bakteri bulunur. Dolayısıyla mastit meme üzerindeki ciltte olan bu bakterilerden de kaynaklanabileceği gibi, meme ucundaki çatlak, çizik benzeri bir açıklıktan da bakteriler meme dokusu içerisine ilerleyebilir. Meme ucundaki yara ve çatlaklar; hem ağrıya neden olarak emzirmeyi etkilerken hem de bebeğin ağzının içinde ve cilt florasında bulunan bakteriler için giriş kapısı oluşturmaktadır.
Ayrıca annenin kullandığı uygunsuz materyalden yapılmış göğüs pedleri, meme başında irritasyona neden olarak mastit için zemin oluşturabilir.

Mastitin başlaması ile vücutta enfeksiyona karşı vücudun savunma sistemine ait birtakım sitokinler enfeksiyon alanına giderek enfeksiyon  yanıtını başlatırlar. Bu da ağrı, şişlik, kızarıklık ve ısı artışı şeklinde kendini belli eder.

Mastit oluşumunda risk oluşturabilecek  faktörler:  

• Daha önce mastit geçirmiş olmak

• Meme ucunda oluşan çatlaklar,  yaralanmalar
• Doğru emzirme tekniklerinin uygulanmaması
• Aşırı yorgunluk ve stress
• Yetersiz beslenme
• Sigara içmek
• Nadiren uzun süreli sıkı sütyen takmak, dar kıyafetler giymek, emniyet kemerini tam meme üzerine gelecek şekilde takmak, kucakta ağır eşya taşımak gibi memedeki süt akışını kısıtlayabilecek davranışlar olarak sıralanabilir.

Mastit belirtileri nelerdir?

Mastit bulguları hastalığın derecesine göre farklılık gösterebilir. Ancak mastit belirtileri genellikle hızlı ilerleme eğilimindedir.

Sık görülen mastit belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Memede kızarıklık, şişlik ve doku sertliği,
• Memede ısı artışı,
• Memede ilgili meme dokusuna dokunulduğunda şiddetli ağrı hissedilmesi,
• Sürekli veya emzirme sırasında oluşan yanma hissi,
• Koltuk altı lenf bezlerinde şişkinlik,

Mastitte enfeksiyon ilerlediğinde yukarıdakilere ek olarak:

• Anksiyete( stresli olma hali)
• Ateş
• Titreme
• Yorgunluk, halsizlik
• Keyifsiz hissetme
• Genel vücut ağrısı gibi belirtiler de görülebilir.

Mastit tedavi edilmediğinde bazı komplikasyonlar gelişebilir. 

• Tekrarlayan Mastit: Bir kere mastit geçiren kadınlarda bu durumun tekrarlama riski daha fazladır. Mastitin tekrar tekrar oluşması genellikle tedavinin yetersiz olmasından ya da tedaviye geç başlanmasından kaynaklanır.

• Apse: Tedavi edilmeyen ve kronik mastit haline gelen durumlarda memede dokusunda püy toplanması ve apse oluşumu görülebilir. Bu durumda apse cerrahi olarak drene edilmelidir. 
• Sepsis: Sepsis, memedeki enfeksiyonun vücut geneline yayılması sonucu oluşur. Nadir olarak görülmekle birlikte sepsis çok ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Mastit tanısı nasıl konu?

Mastit tanısı için genellikle hastanın hikayesi ve muayenesi yeterli olur. Doktor hastaya şikayetlerinin ne olduğunu, şikayetlerini arttıran veya azaltan durumları, emzirme düzenini sorabilir. Muayenede ise; memeler; renk değişikliği, ısı artışı ve boyut gibi özellikler açısından değerlendirilir. Memede dokunmayla ağrı hissedilen bölgelerin olup olmadığına bakılır. Hikaye ve muayene memede iltihap ile uyumluysa mastit tanısı konulabilir.  

Ultrasonografi tanıyı koymada son derece destekleyicidir. Ultrasonografi, doku enflamasyonunu, heterojeniteyi, apse oluşup oluşmadığını gösterir. 

Mastit ve sonrasında oluşabilecek meme apsesi tanısı için görüntüleme yöntemleri sonrası  girişimsel yöntemler kullanılarak (iğne ile apse drenajı, örnek alma) küçük apseler kontrol altına alınabilir.

İnflamatuar meme kanseri olarak isimlendirilen bir kanser türü, memede mastit ile benzer belirtilerin oluşmasına neden olur. İnflamatuar meme kanseri nadir olarak görülse de doktor tanıdan emin olmak için meme ultrasonu veya mamografi ve meme MR (Manyetik rezonans görüntüleme) gibi görüntüleme tekniklerinden yardım alabilir. Hastadaki mastit belirtileri tedaviye rağmen geçmiyorsa kanser riskini ekarte etmek için memeden biyopsi alınabilir.

Mastit Tedavisi 

Mastit tedavisinde çoğunlukla ilaç tedavisi yeterli olur. Mastit tedavisi için kullanılan ilaçlar şöyledir:

• Antibiyotik: Enfeksiyona bağlı mastit durumunda 7-10 günlük antibiyotik kullanımı gerekli olabilir. Reçete edilen antibiyotik tamamen bitene kadar kullanılmalıdır. Bazı hastalar, belirtilerin hafiflemesiyle birlikte bebeğe de zararlı olabileceği düşüncesi ile antibiyotik kullanımını bırakırlar. Ancak bu durumda mastitin tekrarlayabileceği, geçmeyen mastit sorunu oluşabileceği unutulmamalıdır. Mastit tekrarladığında enfeksiyonu ortadan kaldırmak için daha güçlü antibiyotiklere ihtiyaç duyulabilir.
• Ağrı Kesiciler: Parasetamol grubu  ilaçlar mastitte memede hissedilen ağrının azaltılmasını sağlar.

Seçilen ilaçların süte geçip bebeğe zarar verebileceği unutulmamalı ve uygun antibiyotik seçilmelidir. 

Mastitin tedavisi sırasında dikkat edilmesi gereken en önemli nokta emzirmenin bırakılmaması hatta daha sık aralarla emzirilmesi gerektiğidir. Bebeğin annesini emmeye devam etmesi, memedeki süt akışını düzenler ve mastit semptomlarının şiddetlenmesini önler. Ayrıca özellikle ilk 6 ayda bebek için ideal besinin anne sütü olduğu unutulmamalıdır.

Mastit sırasında emzirmenin bırakılması, memede süt birikiminin artmasına ve apse gelişimine yol açabilmektedir.  Mastitli hastalarda apse gelişiminden şüphelenilirse ultrasonografi yapılarak apse olup olmadığı kontrol edilmelidir. Apse bulunursa ultrasonografi eşliğinde drenaj veya cerrahi yöntemle apsenin boşaltılması gereklidir. Drene edilen sıvının mikrobiyolojik olarak incelenmesi yani kültür ve antibiyogram yapılması gereklidir.

Mastit sırasında annelerin emzirmeye devam etmekle ‘bebeğe mikrop bulaşır’ düşüncesi yanlıştır. Üstelik anne sütü yüksek miktarda antienflamatuar içerikler barındırır, bu da bebek için koruyucu bile olmaktadır.

Bazen anneler bebeğin mastit sırasında hastalıklı memeyi emmek istemediğinden yakınırlar. Sütün tadının değişmesinden kaynaklı  bu durumda meme mutlaka pompa ile boşaltılmalıdır.

Mastit tedavisi için evde neler yapılabilir? 

• Bebek sık sık emzirilmelidir.
• Emzirmeye ilk olarak mastitli meme ile başlanması önerilir. Bebek daha aç olacağından memeyi daha güçlü emer ve böylece sütün boşaltılması daha kolay olacaktır.
• Emzirme sonrası memede süt kalırsa sütü sağmak gerekir.
• Bebeği sürekli aynı pozisyonda emzirmek yerine değişik şekillerde emzirmek de önemlidir.
• Memenin yukarısından meme ucuna doğru masaj yapılması, emzirme esnasında süt akışını kolaylaştıracağından mastit gelişimini önlemede olumlu etki gösterebilir.
• Bol sıvı almak,
• İstirahat etmek,
• Ilık duş almak  ve memeye ılık –sıcak kompres rahatlatıcı olacaktır.

 Mastit olmamak için ne yapılmalıdır?

Emziren annelerde memede ağrı ve sertlik çok sık görülüyor. Bu durumun devam etmesini ve mastit hastalığına dönüşmesini engellemek için doğru emzirme tekniklerinin uygulanması çok önemlidir.

Emzirmede yapılması önerilen  yöntemler;

• Memenin sütle aşırı bir şekilde dolmasından kaçınılmalı, bebek sık sık emzirilmeli,
• Bebeğin meme ucunu ve başını doğru ve tam bir şekilde kavradığından emin olunmalı, gerekirse el yardımıyla meme ucu bebeğin ağzına yerleştirilmeli,
• Memeden süt gelmesi biraz gecikiyorsa, emzirme öncesi el ile masaj yapılarak birkaç damla süt gelmesi sağlanmalı,
• Bebek farklı pozisyonlarda emzirilmeli ve tüm kadranların boşalması sağlanmalı,
• Emzirme sonrasında memede süt kalırsa fazla süt sağılmalı,
• Günlük olarak meme ucu kontrol edilerek yara, çizik var mı diye bakılmalı,
• Meme ucu nemliliği koruyucu kremlerle desteklenmeli,
• Emzirme öncesinde memeye ılık-sıcak kompres uygulanmalı  ve masaj yapılmalı,
• Bebek sütten kesileceği zaman birden değil, yavaş yavaş kesilmeli,
• Sıkı sütyenler ve dar kıyafetler giyilmemeli, meme üzerinde baskı oluşturulmamalı,
• Günlük duş alımı ve hijyene dikkat edilmelidir.
• Probiyotik kullanımı önerilebilir. Probiyotiğin, mastit gelişimini önleyici etkisine dair çalışmalar bildirilmektedir.

Mastit özellikle emzirme dönemindeki kadınlarda sık görülen bir sağlık sorunudur. Mastitin erken dönemde teşhis edilerek tedavisine başlanması ise oldukça önemlidir. Bu sayede anne bebeğini rahatça emzirmeye geri dönebilir. Ayrıca mastit tedavisindeki gecikmeye bağlı komplikasyonların oluşması engellenir. Dolayısıyla memesinde hassasiyet, kızarıklık gibi belirtileri olan kadınlar vakit kaybetmeden bir MEME CERRAHINA başvurmalıdır.