Disleksi

Son yıllarda ebeveynlerin de farkındalığının ve çocukları ile ilgili hassasiyetlerinin arttığı bir konu.

‘Acaba çocuğumda disleksi mi var?’ sorusu ile meslek hayatımda geçirdiğim yıllar ilerledikçe daha çok karşılaşır olduğumuzu kendim ve diğer çocuk ve ergen psikiyatr meslektaşlarım adına söyleyebilirim.

Biraz bu kavramı açarsak ve farklı sorulara yanıt arar isek; 

• Disleksi nedir?
  • Disleksi okuma güçlüğü veya bozukluğu anlamına gelmektedir. Özgül öğrenme güçlüğü ana başlığı altındaki güçlüklerden biridir ve en sık görülenidir. Bu başlık altında yazma güçlüğü anlamına gelen disgrafi ve matematik güçlüğünü ifade eden diskalküli de bulunmaktadır. 
  • Öğrenme güçlüklerinin tüm şekilleri nörogelişimsel bozukluklardır. Nörogelişimsel bozukluklar genetik kökenlidir, belirtileri erken çocukluk döneminden itibaren görülmeye başlar, kronik seyirlidir, erken doğum, düşük doğum ağırlığı, yetiştiği sosyokültürel ortam, ekonomik düzey gibi bir takım çevresel faktörler bu rahatsızlıkların seyrini ve şiddetini etkiler.
• Belirtileri neler olabilir?
  • Çocuklar bize daha çok ilkokul 1. Sınıfta harfleri ve ya sesleri aklında tutamama ve bu nedenle okuma çalışmalarında ilerleyememe, sınıfın gerisinde kalma şikayetiyle getirilirler. Disleksili çocuklarda en sık gördüğümüz diğer belirtiler;

• Yeni bir sese geçtiklerinde önceki öğrendiği bir veya birkaçı unutma veya hiç öğrenememe, 
• ‘Fonolojik farkındalık eksikliği’ olarak adlandırdığımız duyduğu ses ile o sesin yazılı sembolünü zihninde eşleştirememe, bu nedenle örneğin ‘c’ sesini ona söylediğinizde yazılı sesler içinde ‘c’ yi tanıyamama veya ‘c’ sesini yazmasını istediğinizde yazamama (dikte edememe), 
• En sık ‘b’ ile ‘d’, ‘m’ ile ‘n’ olmak üzere harfleri okurken ve yazarken karıştırma, 
• Harflerin tümünü öğrense bile harfleri birleştirip hece oluşturmama veya heceleri birleştirip  kelimeyi okuyamama, 
• Heceleme, duraklayarak, sesleri tek tek çıkararak okumaya çalışma, bu nedenle okumada akıcılık elde edememe ve okuduğundan birşey anlayamama
• Okurken çok heyecanlanma, derin derin nefes alıp verme

• Çocuktan çocuğa belirtiler farklılık gösterir mi?
  • Öğrenme güçlüğünün düzeyi çocuktan çocuğa farklılık gösterebilir. Kiminde daha hafif düzeyde seyredebilir.
  • Hafif düzeyde öğrenme güçlüğü olan çocuklar 1. Sınıfın 2. Döneminde okumayı sökebilirler, yalnız yine harfleri karıştırabilirler ve okumada hızlanma, akıcılık elde etme konusunda güçlük yaşayabilirler. Bu da onların okuduğunu anlama düzeyini ve okul başarısını olumsuz etkileyebilir.
  • Daha ağır seyreden çocukların ilkokul 2., hatta 3. Sınıfa geçtiklerinde bile eğer özel destek almadılarsa halen okumaları ses veya hece düzeyinde olabilir.
• Temel belirtiler dışında öğrenme ile ilgili ek belirtileri var mı veya ilkokul öncesi çocukta disleksi olabileceğini düşündürecek öncü belirtiler olabilir mi?
  • Yukarıda bahsettiğimiz ana belirtiler dışında disleksili çocuklarda saati öğrenememe, saat çizmeme,yönü kavrayamama, sağını solunu karıştırma gün ay, yıl gibi zaman kavramlarını öğrenmede güçlük yaşama görülebilir.
  • Her zaman olmasa bile erken çocukluk döneminde konuşma gecikmesi veya konuşmayı erken sökse de harflerin bazılarını çıkaramama gibi konuşma güçlükleri olabilir.
  • Yine görülmesi şart olmamakla birlikte çocukluk döneminde merdiven inip çıkma, iki ayakla zıplama, tek ayak üstünde durma, bisiklet sürme gibi kaba motor becerilerinde ve kalem tutma, çatal kaşık kullanma, düğme ilikleme gibi ince motor becerilerinde yetersizlikler eşlik edebilir.
  • Çocuk anasınıfında sayıları öğrenemeyebilir, ters yazabilir, karıştırabilir.
  • Adını yazması öğretilmeye tekrar tekrar çalışılsa da adını yazamayabilir.
  • Tekerlemeleri öğrenememe görülebilir.
• Bu duruma hangi tanılar ve psikiyatrik belirtiler eşlik edebilir?
  • Diğer bir sık görülen nörogelişimsel bozukluk olan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) disleksi ile çok sık beraber görülür ve DEHB tedavi edilmezse çocucuğun öğrenme sorunlarının üstesinden gelmek iyice zorlaşabilir.
  • Sinirlilik, öfkeyi kontrol etmede güçlük gibi davranış problemleri
  • Özgüven problemleri ,kaygı, mutsuzluk gibi depresif belirtilerle de disleksili çocuklarda sıklıkla karşılaşabiliriz.
• Disleksi tanısı alan bir çocuğumuz olduğunda neler yapılması gereklidir?
  • Öncelikle ailelerin çocukları ile aralarındaki ilişkiyi bozmamaya, sabırlı ve tahammüllü davranmaya özen göstermesini öneririm.
  • Çocuğun desteklenmesi gereken alanlarını belirlemek, DEHB, kaygı, depresif belirtiler, öfke sorunları gibi ek ruhsal sorunlarının olup olmadığını incelemek, varsa tedavisi amacıyla çocuk ve ergen psikiyatristi muayenesi gerekir.
  • Eğitsel olarak örgün eğitimin yanı sıra çocuk için özel eğitim desteği, okulunda bireyselleştirilmiş eğitim planı uygulamaları başlatılır.
• Disleksi tanısı ortadan kalkabilir mi?
  • Erken tanınıp çocuğun ihtiyacı olan eğitim destekleri yeterli süre düzenli sürdürüldüğünde, süreci olumsuz etkileyecek diğer psikiyatrik problemler tedavi edildiğinde çocuk okumayı sökebilir, okumada akıcılık kazanabilir, okuduğunu anlayabilir. 
  • Başlangıçta ağır düzeyde seyreden çocukların ilerleme göstermesi daha yavaş olabilir, bazen de bu çocuklarda okul yılları ilerledikçe artan akademik yükün de katkısıyla istenilen seviyeyi yakalamak mümkün olmayabilir.

Cicidoktorum diyor ki

‘ARABA’ yerine ‘ABARA’ diyen çocuğunuz size komik gelmesin. Disleksi açısından mutlaka bir uzmana danışın.