Dikkatin Türleri

Günümüzde çocuk ve ergenlerde görülme sıklığı giderek artan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun iki bileşeninden biri dikkat eksikliği veya dikkatsizliktir. 

‘Çocuğunuzda dikkat eksikliği var’ diye ebeveynlere açıklama yaptığımızda ‘Ama bizim çocuğumuz çok dikkatlidir, saatlerce lego yapabilir, piyano çalabilir, hiç sakar değildir’ gibi cümlelerle karşılaşırız. Ebeveynlerin söylediği doğrudur. Dikkat eksikliği problemi yaşayan bir çocuk veya genç ilgi duyduğu bir alanda veya aktivitede uzun süre hatta normal bir dikkat süresinden bile daha uzun süre dikkatini sürdürebilir. Ama o kişinin ilgisini çok çekmeyen bir konuda ise yaşından beklenenden daha kısa süre odaklanma kapasitesine sahip olduğu görülür. 

Dikkat eksikliği denilen kavram her zaman dikkat süresinin az olması demek değildir. Dikkatin farklı bileşenleri veya türleri vardır; 

Dikkatin Farklı türleri:

1. Aktif dikkat, 
2. Pasif dikkat, 
3. Seçici dikkat, 
4. Değişen dikkat, 
5. Bölünmüş dikkat, 
6. Sürdürülen dikkat 
7. Odaklanmış dikkat. 

1. Aktif dikkat

Kişinin istemli bir şekilde, psikolojik ve fiziksel bir çaba harcayarak bir uyarana odaklanmasıdır. Bir çocuğun dersine veya ödevine dikkat vermesi, bir erişkinin işi ile ilgili çalışmaya odaklanması aktif dikkate örneklerdir. 

Dikkat denildiğinde aslında aktif dikkat kastedilmektedir. Aktif dikkati sağlayabilmek özel ilgi ve çaba gerektirir. Dikkat eksikliği olan kişilerde özel ilgi ve çabayı sürdürmede güçlük çok belirgindir.

2. Pasif dikkat

Kişinin kendisine yönelen uyarana herhangi bir ekstra çaba sarfetmeksizin gösterdiği dikkattir. Çok parlak bir ışık, ani bir gürültü gibi uyaranlara kişinin istemsiz olarak dikkat etmesi veya çocukların televizyon izlerken uzun süre dikkatlerinin dağılmaması pasif dikkat olarak değerlendirilebilir. 

3. Seçici dikkat

Özel bir noktada dikkatin odaklanmasını ifade eder. Algının seçici yönüyle ilgili olan dikkat, algının bir anda bir veya birkaç uyarıcıya yönelmesi, aynı zamanda hedef uyaranın dışında kalan uyaranları dışarıda bırakabilme veya kenetleyebilme yeteneğidir.  Seçici dikkat sayesinde bir kişi uyarıcı bombardımanına tutulmamış olur.

Seçici dikkat bozuklukları yaşayan kişide ise uyaranlar arasında kendisine fayda sağlayacak olan ve asıl odaklanması gerektiğini seçememe, aynı anda çok fazla şeye dikkatin yönelmesi ile yaşanan güçlükler görülür. Öğretmenin tahtaya yazdıklarına seçici olarak odaklanması gerekirken bir yandan o gün giydiği kıyafete veya taktığı yüzüğe dikkat veren bir öğrenci gibi.

4. Değişen dikkat 

Dikkati bir işten diğer bir işe yöneltebilme yeteneğidir. Bir başka ifadeyle bilişsel becerilerini farklı görevler arasında geçiş yaparak etkinliğin gerektiği şekilde kullanabilmesidir. Bu dikkat türünde kişinin dikkat odağını iki ya da daha fazla görev arasında değiştirebilmesi gerekir. Yazı yazan bir çocuğun kalemi bıraktıktan sonra öğretmenini dinlemeye başlaması, dinlemesini tamamladıktan sonra kaldığı yerden not tutmaya devam etmesi değişen dikkate örnek olarak verilebilir.

5. Bölünmüş dikkat:  

Aynı anda birden çok görevi yerine getirebilme yeteneğidir. Bölünmüş dikkatte kişi eş zamanlı olarak iki göreve birden odaklanabilmektedir. Bir bakıma dikkati ikiye bölerek her iki göreve de dikkatini yöneltebilmektir. Öğretmenin anlattıklarını dinlerken, bir taraftan da not alabilmek bölünmüş dikkate örnektir.

6. Sürdürülen (sürekli) dikkat: 

Kişinin dikkatini koruyabilmesi ve etkinlik sürecinde gerekli tepkileri etkinliğin sonuna kadar verebilmesi, uyanıklık durumunun sürdürülmesidir, diğer bir deyişle konsantre olabilmesidir. Sürekli dikkat motivasyon ile de ilişkilidir. Okul, mesleki ya da sosyal yaşamda üstlendiğimiz pek çok görev sürekli dikkat gerektirir. Bir kişinin sadece bir şeye dikkatini verebilmesi değil, dikkatini o etkinlik ya da uyaran üzerinde koruyabilmesi önemlidir. Dikkati bir uyaran üzerinde sonuna kadar sürdürebilmek öğrenmeyi sağlamak açısından çok önemlidir.

7. Odaklanmış dikkat:

Kişinin dikkati dağıtan diğer uyaranlara rağmen dikkatini belli bir uyarıcıya odaklayabilme yeteneğidir. Bu dikkat düzeyinde sorun yaşayan bireyler hedef uyaranın dışındaki uyaranlar tarafından sıklıkla dikkati dağılan kişilerdir. Girilen bir sınav esnasında, dışarıdaki bir inşaat sesinden rahatsız olarak, sorulara konsantre olamama örneğindeki gibi. Bu örnekte kişinin dikkati sese bağlı olarak çelinmiştir ve tekrar sınava odaklanmasına engel olmaktadır. Bazen de kişi dikkat vermesi gereken başka uyaranlara yönelemeyecek düzeyde bir işe aşırı odaklanır, bu nedenle de yaşamında güçlüklerle karşılaşabilir. Örneğin evden çalışan bir ebeveynin işine aşırı odaklanıp ocakta yanan yemeğin kokusunu alamaması veya kendisine seslenen, yardım isteyen çocuğunu duyamaması gibi.

Dikkatin farklı bileşenlerinde bozukluk olabilir

Farklı farklı kişilerde dikkatin farklı bir veya birkaç bileşeninde bozulmalar görülebilir. Bir dikkat türünün fazla çalışması veya diğerinin az işlev görmesi de sorun teşkil edebilir. Orkestrada bir müzik aletinin ön plana çıkması ve diğerlerinin sesini bastırması, sanat eserinin ahengini bozabileceği gibi kişinin sadece bir dikkat alanının iyi olması hayatının ahengini sağlamasına yetmeyebilir. Dikkatin farklı bileşenlerinin birbiriyle işbirliği bir insanın gerçekleştirmesi gereken işleri arasında sağlıklı geçişler yapabilmesini, zamanı etkin kullanabilmesini sağlar, kişiye sadece iş veya okul yaşamında değil, kişiler arası ilişkilerinde, yaşam kalitesini arttırmada, beden ve ruh sağlığını korumada ve iyileştirmede destek olur. 

Cici Doktorum Diyor ki!

Toplumda DEHB
çocuklukta % 8, ergenlikte % 6 ve erişkinlikte % 4 görülmektedir. Azımsamayın…