Ergenlikte Teknoloji Bağımlılığının Fizyolojisi & Psikolojisi

Beyin Nasıl Bir Organdır?

Beyin; yalnızca 1,4 kg ağırlığındaki bir et parçası olduğunu söylemek kolay olsa da onu anlamak ve açıklamak epeyce karmaşık. Bileşenleri ise su, yağ, protein biraz tuz ve biraz şeker. 

Beynin gelişimi anne karnından itibaren başlar ve maturasyonu 21 yaşında tamamlanır.  Yapısal olarak aşağıdan yukarı hiyerarşik bir düzende olsa da bütün halinde çalışır. 

Beynin katmanları nelerdir?

İnsan beyni 3 katmandan oluşuyor: 

Sürüngen beyin: Sürüngen beyin nefes alma, kan basıncı gibi hayati fonksiyonları kontrol etmenin yanında rutin davranışlar ve alışkanlıkları da buradan yönetir.

Düşünen beyin: Beynin düşünen, planlayan, organize eden bölümüdür. Prefrontal korteks olarak adlandırılan bu bölüm dikkat, konsantrasyon, bellek, hafıza, planlama, öncelik sırası belirleme gibi yürütücü işlevlerden sorumlu olan alandır.

Duygusal beyin: (limbik sistem): Duyguları kontrol eden bölümdür. Ayrıca bellekten de sorumlu alanlar burada yer alır.

Ergenlikte Ne Değişiklikler Olur?

Ergenlik döneminde beyin kimyasal yapısı değişir. Duygusal ve dürtüsel regülasyon zorlaşır. Bir yandan da henüz gelişmekte olan prefrontal işlevlerle ilgili çocuktan pek çok şey beklenir. Ergenlik sürecine kısaca bir göz attıktan sonra bu dönemde sık görülen teknoloji bağımlılığını konuşabiliriz.

Ergenlik dönemi çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir. Bu dönem fiziksel olduğu kadar duygusal ve bilişsel değişimleri de kapsar.  Ergenliğin kızlarda ortalama 10-11, erkeklerde 11-12 yaşları arası başladığı bilinmektedir. 

Ergenlik adeta bir ‘’keşif yolculuğu’’ dur. Bu dönemde ergen bedensel ve duygusal değişimlere ayak uydurmaya çalışma, ilgi ve yetenek alanlarını keşfetme, sosyal ilişkileri yürütme, bireyseleşmeye doğru kendini tanıma ve bulmaya ilişkin bir keşif yolculuğuna çıkar. 

Her birey biriciktir, döneme özgü yaşadıkları da birbirlerinden farklılık gösterebilir. Genel olarak hafif içe çekilme, yalnız kalma ihtiyacı vardır. Başkalarının kendileri hakkında ne düşündüğü onlar için son derece önemlidir. Ergenler genellikle benmerkezci düşünür, risk almayı sever, duygularını kontrol etmede güçlük yaşar. Özellikle öfke ve dürtüsellik bu dönemin belirgin özelliklerindendir.

Bağımlılık Nedir?

Bireyin, fiziksel, ruhsal, duygusal olarak pek çok zarar görmesine rağmen bağımlısı olduğu maddeyi veya nesneyi kullanmaya ya da bağımlısı olduğu davranışı yapmaya devam etmesi durumudur.

Dürtüsellik Nedir?

Dürtüsellik isteklerin hemen karşılanmasını istemek, dayatmak, sabırsız olmak, beklemeye tahammül edememek, düşünmeden hareket etmek, aceleci davranmak, laf, söz kesmek gibi tepkileri kontrol edememektir.

Dürtüsel bireyler, yenilik arayışı içinde olan, kolay risk alabilen, duyguları görmezden gelinen, aile iletişimi bozuk, arkadaşlık ilişkisi olmayan, içe kapanıktır. Dolayısıyla bu kişiler kaygı/stres/endişe ile başa çıkmak için sıklıkla teknoloji bağımlılığı, duygusal yeme (yeme bozuklukları), madde bağımlılığı vb davranışlar geliştirmeye yatkındırlar. Bu davranışalrın temelinde yine olumsuz duygular ile başa çıkamamak yatar.

Teknolojik bağımlılık nedir?

Bilgisayar ve internet ortamının fizyolojik bağımlılık yaptığı bugün artık kesinlik kazanmıştır. Bağımlılık bir beyin hastalığıdır. İnternet bağımlılığı ya da saplantılı internet kullanımı (özellikle oyun bağımlılığı ile birlikte) bir dürtü kontrolü sorunudur. 

İnternet Bağımlılığı Hastalığı (IBH) olarak da tanımlanan bu rahatsızlığın düşük benlik saygısı, depresyon, sosyal fobi, utangaçlık ve dürtüsellik gibi psikopatolojilerle ilişkili olduğu bilinmektedir. İnternet bağımlılığının toplumda görülme olasılığı %1.8’dir. Bu rakamlar bize internet bağımlılığının toplumda sık görülen ve tedavisi gerekli bir rahatsızlık olduğunu söylemektedir.

IBH en sık 12-18 yaşları arasında görülmektedir. Cinsiyetler arası farka bakıldığında ise internet bağımlılığının erkeklerde kızlara göre 2-3 kat fazla olduğu görülmektedir. Ayrıca erkekler ve kızlar arasında internette geçirilen zamanın içeriği açısında da bazı farklar vardır. Kızların daha çok okuyarak ya da chat programlarında sohbet ederek zaman geçirirken, erkeklerin spor ve şiddet oyunlarını tercih ettiği görülmektedir. 

İnternet bağımlılığında eşlik eden başka psikolojik/psikiyatrik bozukluklar olabilir. Sosyal fobi, depresyon, dikkat eksikliği internet bağımlılığının sebebi ya da sonucu olabilmektedir. Dikkat Eksikliğinde erken yaşlarda internet başında uzun zaman geçirilmesinin etken olduğu görülmektedir. Hiperaktivitenin varlığı ise internet bağımlılığının gelişmesinde risk faktörü olarak görülmektedir.

Teknoloji Bağımlılığı Belirtileri nelerdir?

Bilgisayar, telefon, tablet gibi tek yönlü iletişim araçlarını aşırı kullanmak ve bu isteğin önüne geçememek, kontrolü kaybetmek ve kötüye kullanmak. Farkında olarak veya olmayarak çok fazla saat harcamak, gece geç saatlere kadar bilgisayar başında kalmak. Bilgisayardan, telefondan uzak kalındığı zaman boşluktaymış gibi hissetmek. Çevrimiçi olabilmek için yemek yeme, uyku gibi temel ihtiyaçlardan; arkadaşlarla vakit geçirmek gibi sosyal ihtiyaçlardan ödün vermek. Tüm bunların sonucunda birey işlevsellik alanlarında ciddi düşüş yaşar.

Amerikan Pediatri Akademisi’nin önerisine göre  

*10 yaş altındaki çocuğa doğrudan denetim olmadan bilgisayara erişim izni verilmemeli, *10-14 yaş aralığındaki çocuğun ancak ebeveyn gözetiminde izin verilemeli, 

*15-18 yaş aralığında ise sadece evin herkese açık alanlarında doğrudan denetimsiz çevrimiçi olabilmesini tavsiye etmektedir.

Çocuk ve ergenlerde internet & oyun bağımlılığı şu şekilde belirlenebilir:

Gün gün internette daha çok zaman geçirmeye başlamak.

Planlandığı süreden daha uzun internette kalmak.

Kullanımı uzatabilmek için yalana bahanelere başvurmak. (Şimdi geleceğim, şu bitsin kalkacağım ya da önemli bir iş yapıyorum gibi an’ı geçiştirici cümleler.)

Olumsuz duygularla baş edememe sonucu internette daha uzun kalmaya başlamak.

İnternet sebebiyle bir buluşmayı, okulu veya hayatıyla ilgili fırsatları kaçırma ihtimaliyle karşı karşıya olmak veya kaçırmak.

İnterneti kötü hislerden ve stres kaynaklarından kaçmak için kullanmak. (İnternet sebebiyle bir ödevi yetiştirememek ve bunun sonucunda girilen stresten yine internetle kurtulmaya çalışmak vb.) 7. İnternet kullanımı azaltmaya çalışmak ancak başarısız olmak. (Bırakma çabalarındaki başarısızlıklar internet bağımlılığı ile direkt ilişkilidir.)

İnternet Ve Bilgisayarı Güvenli Kullanım İçin Ergenlere Öneriler: 

Ailenizle belirlediğiniz sınırlara uyun.

Oynadığınız oyunların içeriğinin uygunluğunu kontrol edin.

Sosyal medya kullanımımızı yaşınızın izin verdiği ölçüde kullanmaya dikkat edin.

Kişisel bilgilerinizin paylaşılmasının istendiği mahremiyeti tehdit eden sitelerden uzak durun.

Merakımızı gidermek için öncelikle anne, baba, öğretmenlerinizden destek isteyin.

Yararlı platformlarda zaman geçirin,

Online müze gezin, araştırma yapın, online kitap okuyun, konser dinleyin.

Her linke tıklamayın.

Ne indirdiğinize dikkat edin.

Güvenli sitelerden aileniz ile birlikte satın alım yapın. Özellikle oyun içi alışverişlerde dikkatli olun.

Ne yazdığınıza, ne paylaştığınıza dikkat edin.  Özel resimlerinizi veya videolarınızı internet ortamından paylamayın.

Sanal dünyada tanıştığınız insanlara dikkat edin, onlarla kişisel bilgilerinizi, resim ve video gibi kişisel içerikleri paylaşmayın.

Çocuk-Ergenleri Teknolojik Bağımlılıktan Korumak için Ailelere 10 Öneri: 

En önemlisi bağımlılık gelişmeden müdahale edebilmektir. Bu nedenle çocuklarınızı iyi gözlemleyin ve onlarla sağlıklı iletişim kurun.

Önleyici çözüm bulmak için çocuğunuzun yaşına ve gelişimine uygun sınır ve kuralları birlikte belirleyin.

Çocuğunuzun duygusuna veya düşüncesine değil davranışına sınır koymanız gerektiğini unutmayın.

Çocuğu sanal dünyaya iten sebeplerin peşine düşün. 

Kullanılan bilgisayarı ortak kullanıma açın ve ortak kullanım alanına taşıyın.

Antivirüs programları ve çocuk aile güvenlik paketleri kullanmayı ihmal etmeyin.

Çocuğunuzun ilgi alanlarını keşfedin ve onu çeşitli sanat ya da spor faaliyetlerine yönlendirin. Bu sayede çocuğun aynı zamanda sosyalleşebilmesinin de önü açılacaktır.

Çocuk veya ergen hangi stres unsurundan uzaklaşmak ya da hangi duygudan kaçmak için internete giriyor ise bunun tespit etmeye çalışın. Gerekirse bir uzmandan yardım alın.

Aile baskıyla ve zor kullanarak adım atmayın. Sınır ve kuralları belirlerken onların da fikrini alarak ortaklaşa bir karar verin.

Eğer çocuğunuz bağımlı ise bağımlılığa yol açan problemlerin tespit edilmesi ve sonrasında hayatın programlanması gerekmektedir. Her bağımlılıkta olduğu gibi bu süreç de kolay olmayacaktır. Uzman desteği ve sabır gerektirdiğini unutmayın.