Çocuğumda Gelişme Geriliği Mi Var? 

Bebeğiniz doğumundan itibaren belirli periyotlar içinde çocuk doktorunuz tarafından muayene edilerek sağlam çocuk takibine  alınmaktadır. Bu takip programında bebeğinizin aşıları, büyümesi, beslenmesi ve hastalıkları yanında, mental ve motor gelişimi de her ay takip edilmektedir. 

Bazı çocukların mental ve motor gelişimleri kendi yaşıtlarına göre bir miktar geriden gelebilir. Periyodik olarak yapılan çocuk doktoru muayenesi ve takibinde doktorunuz sizden aldığı bilgilerin de ışığında çocuğunuzun mental ve motor gelişimini değerlendirmektedir. Ancak genellikle çocuğun gelişiminin  yaşıtlarından farklı olduğu aileler tarafından fark edilemeyebilir, hatta sıklıkla inkar edilerek ve göz ardı edebilir. Özellikle bebeklik çağında motor ve mental gelişimdeki hafif ve orta derecedeki gerilikleri değerlendirmek bezen doktorlar için bile güç olabilmektedir. 

Gelişme geriliği nedir?

Gelişme geriliği, çocuğun yaşıtlarıyla aynı zamanda olması gereken gelişim basamaklarına ulaşamaması ve geri kalmasıdır. Bir çocuğun gelişimini değerlendirirken şu gelişim basamakları değerlendirilir:

• Motor beceriler:  Bebeğin dönme, oturma, emekleme, yürüme gibi becerileridir.
• Dil ve iletişim becerileri: Sesleri tanıma, taklit etme, bıgıldama, heceleme ve eliyle işaret etme gibi becerileridir.
• Düşünme ve akıl yürütme becerileri:  Sebep-sonuç ilişkisi.
• Kişisel ve sosyal beceriler: Keşfetme, gülümseme, gülme, başkalarıyla iletişim kurma.
• Günlük faaliyetler: Yemek yeme, giyinme.

Bu 5 gelişim aşamalarından iki ya da daha fazlasında gerilik saptanması ile gelişme geriliği tanısı konabilir. Gelişme geriliğinin toplumdaki sıklığının %1-3 olduğu tahmin edilmektedir. 

MENTAL MOTOR GELİŞİMİ İZLEMEDE KULLANILABİLECEK BAZI GELİŞİMSEL BASAMAKLAR 

Gelişim geriliğinin nedenleri nelerdir?

Gelişme geriliğinin nedenleri genetik bozukluklardan, enfeksiyonlara, toksik madde maruziyetinden doğumda yaşanan sorunlara kadar birçok nedene bağlı olabilir. En sık görülen gelişme geriliği nedenleri şunlardır:

• Genetik bozukluklar:   Kromozom anomalileri yada kalıtsal hastalıklar gelişme geriliği yapabilir. Mutasyona uğrayan bir genin ebeveynden çocuğa geçmesi ile meydana gelir. Mutasyon ebeveynden çocuğa geçerken yoğunlaştığı için çocukta hastalık gelişirken, genellikle ebeveynler normaldir.  Fragile X sendromu, Rett sendromu gibi hastalıklar en sık görülenleridir.
• Gebelikte yaşanan sorunlar: Annenin gebelik sırasında geçirdiği yüksek ateş yada enfeksiyonlar bebeğin beyin gelişimine zarar verebilir. Aynı şekilde gebelikte annenin alkol ve uyuşturucu kullanımı da bebeğin sinir sistemi gelişimini etkileyebilir. Bunların sonucunda da gelişme geriliği görülebilir. 
• Doğum sürecinde yaşanan sorunlar: Prematüre doğumlar yada doğum esnasında gelişen hipoksik durumlar, yani kan oksijenlenmesini ve dolaşımını bozan durumlarda da çocuklarda gelişim geriliği görülebilir. 
• Metabolizma bozuklukları: Kalıtsal metabolik hastalıklar, tiroid bezinin çalışmaması durumunda, yada enzim eksikliği durumlarında gelişen metabolik sorunlar da çocuklarda gelişim geriliği yapabilir. Bu hastalıkların başında konjenital hipotiroidi, galaktozemi, fenilketonüri gibi hastalıklar sayılabilir. yenidoğan döneminde alınan topuk kanı ve metabolik tarama testleri ile bu hastalıkların taraması yapılarak erken tanı konulabilmektedir.  
• Toksinler: Özellikle kurşun gibi ağır metallere fazla maruz kalmak sinir sistemini etkileyerek gelişme geriliği ve zihinsel sorunlara yol açabilir. 
• Çocuk ihmali: Bebekler doğduktan sonra da beyin gelişimleri devam eder. Bu gelişim döneminde ebeveynlerin bebeğin gelişimine destek olmak için ilgileri ve uyarıcı oyunları önemlidir. Bebeğin ilgiden yoksun kalmasında beyin yeterince uyarılmadığında, bebekle ilgilenilmediği ihmal durumlarında gelişim geriliği gelişebilir. 

Gelişme geriliği tanısı nasıl konur?

Çocuk doktorunuz, bebeğinizin gelişimini takip ederken gelişme geriliğinden şüphelenirse ayrıntılı bir biçimde çocuğunuzun gelişim basamaklarını, geçirdiği hastalıkları, şimdiye kadar aldığı tedavileri tekrar gözden geçirerek;  gelişimsel tarama testleri yapar yada sizi bu konunun uzmanına yönlendirir. Bu testler arasında Denver Gelişimsel tarama testi, Bayley tarama testi ve Capute (Cat/Clams) skalası sayılabilir. 

Aynı zamanda görme ve işitme taramaları, genetik tarama ve kromozom testleri, beyin mr yada tomografisi, metabolik tarama tesleri, kemik yaşı tayini ve tiroid fonksiyon testleri istenebilir.  Testlerin hepsi aynı anda yapılmamalıdır. Doğru olan testlerin kademeli olarak yapılması ve her basamakta tekrar değerlendirilmesidir. 

Gelişme geriliği olan çocuklar nasıl takip edilir?

Gelişme geriliği tanısı konan çocukların ailelerin en çok cevabını bekledikleri sorular şunlardır:

*Neden ve nasıl oldu? 

*Tekrarlar mı? 

*Gelecekte bizi neler bekliyor? 

*Beklenen sonuçlar nelerdir?

*Başka bir hamilelikte bu durumu bilmek ve önlemek için neler yapılabilir? 

Tüm bu soruları cevaplayabilmek için hastanın çocuk doktoru, genetik danışman, çocuk nöroloji uzmanı, çocuk gelişim uzmanı ve gerekirse çocuk psikiyatri uzmanı ile birlikte bir ekip olarak takip ve tedavi edilmesi gerekir. Unutulmamalıdır ki sorunlar, cevaplar, tedavi yöntemleri ve tedavinin başarısı çocuğa ve altta yatan sebebe bağlı  kişisel olarak değişmektedir.